"Zlostavljanje i prinudni rad": Nehumani uslovi radnika u Srbiji, reagovao SAD

Tokom 2024. godine radio je na izgradnji kineske fabrike Linglong na sjeveru Srbije.

„Bili smo kontrolirani, eksploatisani i tretirani bez dostojanstva“, navodi Buks.

Dodaje da nije iznenađen odlukom Sjedinjenih Američkih Država da blokiraju uvoz automobilskih guma iz ove fabrike u Zrenjaninu zbog navoda da su proizvedene korištenjem prinudnog rada.

Iz američke carine su 18. decembra naveli da izvještaji ukazuju na to da su radnicima, između ostalog, zadržavana lična dokumenta, uskraćivane zarade te da su bili izloženi zlostavljačkim uslovima života i rada.

Ni kompanija Linglong, niti institucije u Srbiji nisu odgovorile na pitanja RSE-a povodom ovih navoda i odluke SAD-a.

„Ono što najviše zabrinjava jeste razlika u reakcijama međunarodnih institucija i institucija u Srbiji na ovaj slučaj“, kaže za RSE Mirjana Mitić iz nevladine organizacije Astra, koja se bavi borbom protiv trgovine ljudima.

Sumnje na prinudni rad u kineskoj fabrici Linglong u Srbiji pojavile su se prije nekoliko godina, kada su na to upozorile lokalne i međunarodne organizacije.

RSE je u više navrata izvještavao o nehumanim uslovima života i rada stotina vijetnamskih radnika tokom 2021. i 2022. godine, a dvije godine kasnije slični navodi pratili su angažman indijskih radnika u fabrici.

Dok su srbijanske vlasti i kineski vlasnici odbacivali optužbe, prijave nevladinih organizacija nadležnim institucijama do danas su ostale bez epiloga.

Bez odgovora je ostao i zahtjev Evropskog parlamenta koji je 2021. godine rezolucijom od Srbije zatražio istragu o mogućem prinudnom radu oko 400 vijetnamskih radnika u Linglongu.

Nakon pet godina izgradnje, kineska fabrika automobilskih guma svečano je otvorena u septembru 2024. godine.

Vlada Srbije proglasila ju je projektom od nacionalnog značaja, uz procijenjenu investiciju od 800 miliona eura.

„Trpjeli smo zlostavljanja“

Rafik Buks iz Indije nerado se prisjeća mjeseci koje je proveo u Srbiji.

„Bili smo pod stalnim pritiscima, prijetnjama, a bilo je i fizičkih sukoba. Bili smo primorani trpjeti zlostavljanja“, navodi Buks u pisanom odgovoru za RSE.

Kaže da ih je agencija za koju su radili slala ne samo na gradilište fabrike, već i na druga gradilišta kineskih kompanija u Srbiji, „dok je Linglong kasnije tvrdio da nikada nismo radili za njih“.

U Srbiju je došao jer mu je obećan „legalan posao, dobra plata i humani uslovi života“.

„Ništa od toga nije bilo istina“, kaže on.

Rafik je danas u Indiji.

„Sada sam mnogo pažljiviji i provjeravam svaku ponudu za posao u inostranstvu, jer me ono što se dogodilo u Srbiji zauvijek promijenilo.“

Slučaj indijskih radnika

Nevladina organizacija Astra je u februaru 2024. godine, u ime Rafika i još deset radnika iz Indije, podnijela krivičnu prijavu nadležnim institucijama u Srbiji zbog sumnje na trgovinu ljudima i radnu eksploataciju u fabrici Linglong u Zrenjaninu.

„Prijavljivali smo da ljudi žive u katastrofalnim uslovima, da jedu s poda, a da ne govorimo o opremi koju su koristili“, kaže za RSE Mirjana Mitić iz Astre.

Radnici su nevladinim organizacijama prijavili da su im oduzeti pasoši i da im nisu isplaćene zarade.

„Stupili su u kontakt s nama. Donijeli su zajedničku odluku da ne napuste Srbiju, uprkos pritiscima kompanije. Odlučili su dati izjave u tužilaštvu, tako da znamo da dokazi i podaci u tužilaštvu postoje“, navodi Mitić.

Više javno tužilaštvo u Zrenjaninu je nakon prijave saopćilo RSE-u da su policiji uputili zahtjev „za prikupljanje potrebnih obavještenja“, a policija je potvrdila da po tom zahtjevu postupa.

Iz Ministarstva unutrašnjih poslova sada nisu odgovorili na upit RSE-a šta je utvrđeno, dok su iz Tužilaštva naveli da će se javiti u najkraćem roku.

Linglong je 2024. godine odbacio optužbe, navodeći da indijski radnici nisu radili na izgradnji fabrike.

Mitić podsjeća da su radnici iz Indije na kraju od poslodavca dobili „naknadu i neisplaćene zarade“, te da im je plaćena karta za povratak kući.

Slučaj vijetnamskih radnika

Nekoliko godina ranije, svijet su obišle fotografije nehumanih uslova u kojima je, u krugu kineske fabrike, bilo smješteno oko 400 radnika iz Vijetnama.

Nakon izvještaja nevladinih organizacija o uslovima u kampu 2021. godine, medijima je zabranjen pristup.

Tako ni ekipi RSE-a nije bilo dozvoljeno snimanje baraka, a pojedini radnici su govorili o nehumanim uslovima, navodeći da im dva mjeseca nije isplaćena plata te da im je poslodavac oduzeo pasoše.

Linglong je odbacio odgovornost, tvrdeći da je radnike angažovao jedan od njihovih podizvođača.

„Nikada nismo dobili informaciju šta se s tim slučajem desilo, osim usmene informacije iz Centra za zaštitu žrtava trgovine ljudima da je slučaj zatvoren i da nisu uspjeli komunicirati s radnicima dok su bili u zemlji“, kaže Mitić.

RSE do objavljivanja ovog teksta nije dobio odgovor Vladinog Centra za zaštitu žrtava trgovine ljudima, a radnici iz Vijetnama su ubrzo nakon premještanja u nešto bolje uslove napustili Srbiju.

RSE do objavljivanja ovog teksta nije dobio odgovor Vladinog centra za zaštitu žrtava trgovine ljudima, a radnici iz Vijetnama su ubrzo, nakon što su premješteni u nešto uslovniji smještaj, napustili Srbiju.

Kako su reagovale institucije?

Odgovori na pitanja o novim navodima o prinudnom radu i odluci Sjedinjenih Američkih Država nisu stigli ni iz nadležnih ministarstava, niti iz inspekcije rada koja kontroliše uslove rada u Srbiji.

Na pitanja RSE-a nisu odgovorili ni iz Kabineta predsjednika Srbije.

Aleksandar Vučić je, odgovarajući na ranije optužbe o eksploataciji radnika u kineskoj fabrici, poručivao da je riječ o medijsko-političkoj kampanji protiv Linglonga.

„Gledat ćemo da pomognemo vijetnamskim radnicima, ali investitore neću tjerati“, rekao je tada Vučić.

Šta se sada dešava u Linglongu?

Kompanija Linglong nije odgovorila na pitanja RSE-a o navodima SAD-a, niti o tome kako će odluka o zaustavljanju uvoza robe iz njihove fabrike u Srbiji utjecati na poslovanje.

Odgovori nisu stigli ni na pitanja o tome koliko je trenutno angažirano radnika iz inostranstva u fabrici, niti u kakvim uslovima žive i rade.

Na pitanja o broju radnih i boravišnih dozvola za strane radnike u Zrenjaninu nije odgovorilo ni Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije.

Tara Rukeci, aktivistkinja lokalnog Zrenjaninskog socijalnog foruma, koja je pružala pomoć stranim radnicima u Linglongu, kaže za RSE da i dalje u toj fabrici radi veliki broj radnika iz inostranstva, ali da tačan broj nije poznat.

„U Linglongu od samog početka, od izgradnje fabrike, a sada i u proizvodnji, rade kineski radnici u lošijim uslovima nego radnici iz Srbije“, navodi Rukeci.

Dodaje da se za rad u fabrici i dalje angažiraju radnici iz Azije, ali da ih ne angažira direktno kompanija Linglong, već podizvođači.

„Ranije smo imali velike agencije, poput ‘China Energy’, koje su dovodile više stotina radnika. Sada je počeo cvjetati veliki broj malih agencija“, kaže ona.

Prema podacima iz finansijskog izvještaja Linglonga, dostupnim u Agenciji za privredne registre, tokom 2024. godine u fabrici je radilo gotovo 1.750 radnika.

Izvještaji pokazuju i da je broj zaposlenih tokom prošle godine povećan za 48 posto.

Orijentisani na izvoz

Kineska fabrika zvanično je otvorena u septembru 2024. godine.

Izgrađena je na 100 hektara državnog zemljišta koje je poklonjeno investitoru, uz 76 miliona eura subvencija.

Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić je na svečanom otvaranju u Zrenjaninu fabriku nazvao „čudom“.

„Stvorili su ga naši kineski prijatelji uz našu podršku“, rekao je Vučić 13. septembra prošle godine.

Prema finansijskim izvještajima kompanije, ukupna davanja države su, po svemu sudeći, znatno veća.

Kroz stavku u finansijskim izvještajima koja se odnosi na „kapitalne subvencije i druga državna dodjeljivanja za izgradnju i nabavku osnovnih sredstava i nematerijalne imovine“ vidi se da je od 2020. do 2024. godine Linglongu dodijeljeno nešto više od 210 miliona eura.

Iz Linglonga nisu odgovorili na pitanja na šta se ove subvencije konkretno odnose.

Javno dostupni finansijski izvještaji Linglonga u Zrenjaninu pokazuju da su prihodi od prodaje robe na inostranom tržištu tokom prošle godine porasli čak 500 puta.

Linglong je u 2024. godini u inostranstvo izvezao automobilske gume u vrijednosti od 178 miliona eura.

U izvještajima se ne navodi u koje zemlje je fabrika najviše izvozila.

Ni iz Linglonga nisu odgovorili na pitanja RSE-a koliko je od ukupnog izvoza plasirano na tržište Sjedinjenih Američkih Država.

Da je proizvodnja u Zrenjaninu prije svega orijentirana na izvoz pokazuje podatak da su prihodi od prodaje na domaćem tržištu iznosili svega 9,5 miliona eura.

Kineski projekti u Srbiji pod lupom

Slučaj radnika u zrenjaninskoj fabrici nije prvi u Srbiji koji je privukao pažnju međunarodne javnosti zbog sumnji da radnici zaposleni kod kineskih poslodavaca rade i žive u nehumanim uslovima te da su žrtve radne eksploatacije.

RSE je u januaru 2021. godine pisao o neadekvatnom smještaju kineskih radnika u privremenom kampu kod rudnika „Čukaru Peki“ u Boru, u istočnoj Srbiji.

Više radnika tvrdilo je da im poslodavac ne dozvoljava napuštanje neuslovnog kampa u kojem su bili smješteni, kao i da im je bio zabranjen kontakt s lokalnim stanovništvom.

Kineske investicije i infrastrukturni projekti u Srbiji dio su inicijative „Pojas i put“.

Riječ je o tzv. „novom putu svile“ kineskog predsjednika Xi Jinpinga, s ciljem povezivanja Kine s Evropom i jačanja njenog prodora na zapadna tržišta.

Ovi projekti su pod lupom Evropske unije zbog kršenja pravila transparentnosti i zaštite životne sredine, na što su u više navrata upozoravali izvještaji Evropske komisije o napretku Srbije kao kandidata za članstvo u Evropskoj uniji.


(Vijesti.ba / RSE)